Chinese astrologie

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
(Doorverwezen vanaf Chinese dierenriem)
Esoterie
Westerse esoterie
Esoterie in de klassieke oudheid
Portaal  Portaalicoon  Esoterie
 De twaalf dieren van de 

Chinese dierenriem:

鼠 rat 牛 os
虎 tijger 兔 konijn
龍 draak 蛇 slang
馬 paard 羊 geit
猴 aap 雞 haan
狗 hond 豬 varken

Chinese astrologie is gebaseerd op traditionele astronomie en kalenders. In tegenstelling tot de westerse vorm berekent de Chinese astrologie niet de posities van de zon, de maan en de planeten op het tijdstip van geboorte, waardoor het in Europese zin geen echte astrologie is, maar meer aanleunt bij numerologische technieken. Soms wordt wel overeenkomst gezocht tussen de 12 ‘sterrenbeelden’ van het westen met de 12 traditionele dierentekens van de Chinese astrologie, maar die vallen toch niet helemaal samen. Bovendien gaat het in de westerse vorm om een verdeling van het jaar in 12 tekens, terwijl bij de Chinezen elk jaar een teken krijgt toebedeeld, te beginnen vanaf het Chinese Nieuwjaar. De 12 dierenkarakters (de ‘twaalf aardse takken’) worden ook verbonden met de 5 elementen (hout, vuur, aarde, metaal en water) en het Yin en Yang-principe.

Chinese astrologie is van oudsher verbonden met taoïstische en boeddhistische filosofie en kent vele varianten. Twee van de belangrijkste praktijken zijn die van Ba Zi (of 'Vier Pilaren van het Lot') en Zi wei dou shu (ook Chinese Sterrenpoort-astrologie genoemd), waarbij de astrologie van de Vier pilaren in het Westen veruit het bekendst is. De oudste vorm van Chinese Astrologie is de Negen Ster Ki-astrologie, gebaseerd op de negen sterren van wat in het Westen de Grote Beer wordt genoemd. De beoefenaars van deze praktijk zijn nu voornamelijk in Japan te vinden.

Vier Pilaren-astrologie[bewerken | brontekst bewerken]

De Vier Pilaren-astrologie is gebaseerd op:

  • de 12 dierentekens,
  • de vijf Chinese elementen,
  • yin en yang: even jaren zijn yang, oneven jaren yin,
  • de Chinese kalender.

Een Chinese horoscoop volgens het T'zu Ping systeem bestaat uit vier pilaren. Iedere pilaar bestaat uit twee delen: het dier en het element.

  • dagteken: het dierenteken van de dag zegt iets over je 'ik' en het element zegt iets over je partner.
  • maandteken: het dierenteken van de maand zegt iets over je onmiddellijke omgeving (moeder, vader)
  • uurteken: het dierenteken van de uur zegt iets over je zonen en het element zegt iets over je dochters
  • jaartekens: het dierenteken van het jaar zegt iets over je opa en het element zegt iets over je oma.

De belangrijkste pilaar voor het karakter is de pilaar van de geboortedag, gevolgd door de pilaar van de geboortemaand, dan volgt de pilaar van het geboorte-uur en ten slotte de pilaar van het geboortejaar. Ten onrechte wordt in het Westen vaak alleen naar het dierenteken van de pilaar van het jaar gekeken, wat eigenlijk iets duidt over de relatie met je voorouders (grootvader, grootmoeder) en invloeden van de maatschappij op die persoon.

Voor de bepaling van de tekens en elementen wordt de Chinese kalender gebruikt.

De tekens[bewerken | brontekst bewerken]

Karakters van de Chinese sterrenbeelden

De Chinese dierenriem kent twaalf tekens waaraan onderstaande eigenschappen zijn toegekend:

  • Rat: charmant, slim, economisch, efficiënt, diplomatiek, flexibel, maar ook stiekem, opportunistisch, verkwistend en op eigen gewin uit.
  • Os: harde werker, principieel, zachtaardig en geduldig, maar ook koppig, excentriek, tegendraads en geen tegenspraak verdragend.
  • Tijger: energiek, bewonderenswaardig, revolutionair, leiderscapaciteiten, onverschrokken, recht op het doel af, kent geen nederigheid, maar ook kwetsbaar voor aanval in de flank, alle schepen verbrandend, ijdel en "alles of niets".
  • Konijn/Haas: rechtschapen, intuïtief, gevoelsmatig en voorzichtig.
  • Draak: trots en levendig, enthousiast, eigenwijs, extravert en inspirerend.
  • Slang: intelligent, mysterieus, sensueel, discreet, met een scherpe actieve geest, maar ook hypocriet en metend met twee maten.
  • Paard: elegant, loyaal, intuïtief, vrijdenkend, populair, sexy, extravert en leergierig, maar ook egocentrisch, onvoorspelbaar en onbevreesd.
  • Geit/Schaap: creatief, rustig maar hartstochtelijk, luxeminnend, excentriek, oprecht en grote verbeeldingskracht, maar ook leunend op rijke of sterke partner, kan geen armoede verdragen.
  • Aap: nieuwsgierig, onafhankelijk, levendig, behulpzaam en heeft alles in de gaten, maar ook niet erg diepgaand, lomp, huichelachtig en met zichzelf bezig.
  • Haan: kleurrijk, onbevangen, beschermend, nauwgezet, nuchter, goed organisatievermogen, maar ook breedsprakig, opschepperig, hebberig en niet subtiel.
  • Hond: trouw, loyaal, open, eerlijk, verdraagzaam, kampioen van het goede doel en handhaver van de openbare orde, maar ook bits, negatief en inflexibel.
  • Varken/Zwijn: tolerant, begrijpend, sensueel, geestdriftig, aardig, sympathiek en waarheidsgetrouw, maar ook driftig, kleinzielig, lui.

Volgens de legende nodigde Boeddha alle dieren voor een feest uit. Tijdens het feest werd er een race gehouden tussen de dieren. Naar ieder van de dieren zou een jaar vernoemd worden. De rat vertelde de kat dat het feest een dag later zou zijn. Zelf reed de rat op de rug van de os mee en kwam als eerste aan. De kat eindigde op de dertiende plaats en was te laat om een jaar naar zich vernoemd te krijgen. Daarom achtervolgt hij tot op de dag van vandaag nog steeds de rat om wraak te nemen voor diens bedrog.

De vijf elementen en de cyclus van 60 jaar[bewerken | brontekst bewerken]

De twee cycli van het Vijf-fasenmodel in de Chinese filosofie, hier is de voedende cyclus van belang.

Er zijn vijf elementen. Elke 12 jaar verandert het element, waardoor een cyclus van 60 jaar ontstaat. De elementen zijn:

De cyclus van 60 jaar begint traditioneel met het Groene jaar van de Rat. De cyclus van 60 werd voor het eerst gebruikt tijdens de Shang-dynastie, zij het niet als jaar-, maar als dagaanduiding. Jaaraanduidingen stammen pas uit de Han-tijd. De huidige jaarcyclus is begonnen in 1984.

Hieronder volgt een lijst van alle 60 jaren met hun Chinese, Vietnamese, Koreaanse en Japanse namen:

  Jaar Chinese
naam
Vietnamese
naam
Koreaanse
naam
Japanse
naam
Associaties
1 甲子 jiǎ-zǐ Giáp Tý gapja 갑자 kōshi/kinoe-ne Yang Hout Rat
2 乙丑 yǐ-chǒu Ất Sửu eulchuk 을축 itchū/kinoto-ushi Yin Hout Os
3 丙寅 bǐng-yín Bính Dần byeongin 병인 heiin/hinoe-tora Yang Vuur Tijger
4 丁卯 dīng-mǎo Đinh Mão (Mẹo) jeongmyo 정묘 teibō/hinoto-u Yin Vuur Konijn
5 戊辰 wù-chén Mậu Thìn mujin 무진 boshin/tsuchinoe-tatsu Yang Aarde Draak
6 己巳 jǐ-sì Kỷ Tỵ gisa 기사 kishi/tsuchinoto-mi Yin Aarde Slang
7 庚午 gēng-wǔ Canh Ngọ gyeongo 경오 kōgo/kanoe-uma Yang Metaal Paard
8 辛未 xīn-wèi Tân Mùi shinmi 신미 shinbi/kanoto-hitsuji Yin Metaal Geit
9 壬申 rén-shēn Nhâm Thân imshin 임신 jinshin/mizunoe-saru Yang Water Aap
10 癸酉 guǐ-yǒu Quý Dậu gyeyu 계유 kiyū/mizunoto-tori Yin Water Haan
11 甲戌 jiǎ-xū Giáp Tuất gapsul 갑술 kōjutsu/kinoe-inu Yang Hout Hond
12 乙亥 yǐ-hài Ất Hợi eulhae 을해 itsugai/kinoto-i Yin Hout Varken
13 丙子 bǐng-zǐ Bính Tý byeongja 병자 heishi/hinoe-ne Yang Vuur Rat
14 丁丑 dīng-chǒu Đinh Sửu jeongchuk 정축 teichū/hinoto-ushi Yin Vuur Os
15 戊寅 wù-yín Mậu Dần muin 무인 boin/tsuchinoe-tora Yang Aarde Tijger
16 己卯 jǐ-mǎo Kỷ Mão (Mẹo) gimyo 기묘 kibō/tsuchinoto-u Yin Aarde Konijn
17 庚辰 gēng-chén Canh Thìn gyeongjin 경진 kōshin/kanoe-tatsu Yang Metaal Draak
18 辛巳 xīn-sì Tân Tỵ shinsa 신사 shinshi/kanoto-mi Yin Metaal Slang
19 壬午 rén-wǔ Nhâm Ngọ imo 임오 jingo/mizunoe-uma Yang Water Paard
20 癸未 guǐ-wèi Quý Mùi gyemi 계미 kibi/mizunoto-hitsuji Yin Water Geit
21 甲申 jiǎ-shēn Giáp Thân gapshin 갑신 kōshin/kinoe-saru Yang Hout Aap
22 乙酉 yǐ-yǒu Ất Dậu eulyu 을유 itsuyū/kinoto-tori Yin Hout Haan
23 丙戌 bǐng-xū Bính Tuất byeongsul 병술 heijutsu/hinoe-inu Yang Vuur Hond
24 丁亥 dīng-hài Đinh Hợi jeonghae 정해 teigai/hinoto-i Yin Vuur Varken
25 戊子 wù-zǐ Mậu Tý muja 무자 boshi/tsuchinoe-ne Yang Aarde Rat
26 己丑 jǐ-chǒu Kỷ Sửu gichuk 기축 kichū/tsuchinoto-ushi Yin Aarde Os
27 庚寅 gēng-yín Canh Dần gyeongin 경인 kōin/kanoe-tora Yang Metaal Tijger
28 辛卯 xīn-mǎo Tân Mão (Mẹo) shinmyo 신묘 shinbō/kanoto-u Yin Metaal Konijn
29 壬辰 rén-chén Nhâm Thìn imjin 임진 jinshin/mizunoe-tatsu Yang Water Draak
30 癸巳 guǐ-sì Quý Tỵ gyesa 계사 kishi/mizunoto-mi Yin Water Slang
31 甲午 jiǎ-wǔ Giáp Ngọ gapo 갑오 kōgo/kinoe-uma Yang Hout Paard
32 乙未 yǐ-wèi Ất Mùi eulmi 을미 itsubi/kinoto-hitsuji Yin Hout Geit
33 丙申 bǐng-shēn Bính Thân byeongshin 병신 heishin/hinoe-saru Yang Vuur Aap
34 丁酉 dīng-yǒu Đinh Dậu jeongyu 정유 teiyū/hinoto-tori Yin Vuur Haan
35 戊戌 wù-xū Mậu Tuất musul 무술 bojutsu/tsuchinoe-inu Yang Aarde Hond
36 己亥 jǐ-hài Kỷ Hợi gihae 기해 kigai/tsuchinoto-i Yin Aarde Varken
37 庚子 gēng-zǐ Canh Tý gyeongja 경자 kōshi/kanoe-ne Yang Metaal Rat
38 辛丑 xīn-chǒu Tân Sửu shinchuk 신축 shinchū/kanoto-ushi Yin Metaal Os
39 壬寅 rén-yín Nhâm Dần imin 임인 jin'in/mizunoe-tora Yang Water Tijger
40 癸卯 guǐ-mǎo Quý Mão (Mẹo) gyemyo 계묘 kibō/mizunoto-u Yin Water Konijn
41 甲辰 jiǎ-chén Giáp Thìn gapjin 갑진 kōshin/kinoe-tatsu Yang Hout Draak
42 乙巳 yǐ-sì Ất Tỵ eulsa 을사 itsushi/kinoto-mi Yin Hout Slang
43 丙午 bǐng-wǔ Bính Ngọ byeongo 병오 heigo/hinoe-uma Yang Vuur Paard
44 丁未 dīng-wèi Đinh Mùi jeongmi 정미 teibi/hinoto-hitsuji Yin Vuur Geit
45 戊申 wù-shēn Mậu Thân mushin 무신 boshin/tsuchinoe-saru Yang Aarde Aap
46 己酉 jǐ-yǒu Kỷ Dậu giyu 기유 kiyū/tsuchinoto-tori Yin Aarde Haan
47 庚戌 gēng-xū Canh Tuất gyeongsul 경술 kōjutsu/kanoe-inu Yang Metaal Hond
48 辛亥 xīn-hài Tân Hợi shinhae 신해 shingai/kanoto-i Yin Metaal Varken
49 壬子 rén-zǐ Nhâm Tý imja 임자 jinshi/mizunoe-ne Yang Water Rat
50 癸丑 guǐ-chǒu Quý Sửu gyechuk 계축 kichū/mizunoto-ushi Yin Water Os
51 甲寅 jiǎ-yín Giáp Dần gapin 갑인 kōin/kinoe-tora Yang Hout Tijger
52 乙卯 yǐ-mǎo Ất Mão (Mẹo) eulmyo 을묘 itsubō/kinoto-u Yin Hout Konijn
53 丙辰 bǐng-chén Bính Thìn byeongjin 병진 heishin/hinoe-tatsu Yang Vuur Draak
54 丁巳 dīng-sì Đinh Tỵ jeongsa 정사 teishi/hinoto-mi Yin Vuur Slang
55 戊午 wù-wǔ Mậu Ngọ muo 무오 bogo/tsuchinoe-uma Yang Aarde Paard
56 己未 jǐ-wèi Kỷ Mùi gimi 기미 kibi/tsuchinoto-hitsuji Yin Aarde Geit
57 庚申 gēng-shēn Canh Thân gyeongshin 경신 kōshin/kanoe-saru Yang Metaal Aap
58 辛酉 xīn-yǒu Tân Dậu shinyu 신유 shin'yū/kanoto-tori Yin Metaal Haan
59 壬戌 rén-xū Nhâm Tuất imsul 임술 jinjutsu/mizunoe-inu Yang Water Hond
60 癸亥 guǐ-hài Quý Hợi gyehae 계해 kigai/mizunoto-i Yin Water Varken

Voorbeeld: ons jaar 2000 was het 17e jaar van de zestigjarige cyclus, een gēng-chén jaar (庚辰年), oftewel een jaar van Yang Metaal Draak.

Tegenwoordig is het niet meer gebruikelijk de maanden en dagen te benoemen. Deze worden overigens wel vermeld op Chinese kalenders en in annalen.

Tijdstip van de dag[bewerken | brontekst bewerken]

Volgens de klassieke Chinese tijdrekening is een etmaal verdeeld in 12 uren. Een uur in de Chinese tijdrekening komt dus overeen met 2 uur volgens onze klok. Onderstaand overzicht geeft aan welke tekens van de dierenriem zijn gekoppeld aan de uren volgens zonnetijd, dus gemeten op een zonnewijzer:[1]

Dier Zonnetijd Amsterdamse wintertijd Amsterdamse zomertijd
rat 23:00 - 00:59 23:41 - 01:40 00:41 - 02:40
os 01:00 - 02:59 01:41 - 03:40 02:41 - 04:40
tijger 03:00 - 04:59 03:41 - 05:40 04:41 - 06:40
konijn 05:00 - 06:59 05:41 - 07:40 06:41 - 08:40
draak 07:00 - 08:59 07:41 - 09:40 08:41 - 10:40
slang 09:00 - 10:59 09:41 - 11:40 10:41 - 12:40
paard 11:00 - 12:59 11:41 - 13:40 12:41 - 14:40
geit 13:00 - 14:59 13:41 - 15:40 14:41 - 16:40
aap 15:00 - 16:59 15:41 - 17:40 16:41 - 18:40
haan 17:00 - 18:59 17:41 - 19:40 18:41 - 20:40
hond 19:00 - 20:59 19:41 - 21:40 20:41 - 22:40
varken 21:00 - 22:59 21:41 - 23:40 22:41 - 00:40

Standaardtijd kan variëren afhankelijk van de geboorteplaats, tijdzone en lengtegraad.

Sterrenbeelden in de 20e en 21e eeuw[bewerken | brontekst bewerken]

Hieronder staat een overzicht van de Chinese jaartekens ('sterrenbeelden') van de Vier Pilaren astrologie voor de 20e en 21e eeuw. Het tijdstip van ingang van het nieuwe jaar is middernacht, Peking-tijd. Per twee jaar wordt het volgende in de reeks van de vijf elementen aan het sterrenbeeld toegekend.

Tekens van de Chinese dierenriem met datum van ingang
metaal water
hout

vuur
aarde metaal water
hout

vuur
aarde metaal water
hout

vuur
aarde

rat
31 jan 1900 18 feb 1912 05 feb 1924 24 jan 1936 10 feb 1948 28 jan 1960 15 feb 1972 02 feb 1984 19 feb 1996 07 feb 2008 25 jan 2020 11 feb 2032 30 jan 2044 15 feb 2056 03 feb 2068

os
19 feb 1901 06 feb 1913 25 jan 1925 11 feb 1937 29 jan 1949 15 feb 1961 03 feb 1973 20 feb 1985 07 feb 1997 26 jan 2009 12 feb 2021 31 jan 2033 17 feb 2045 04 feb 2057 23 jan 2069
water
hout

vuur
aarde metaal water
hout

vuur
aarde metaal water
hout

vuur
aarde metaal

tijger
08 feb 1902 26 jan 1914 13 feb 1926 31 jan 1938 17 feb 1950 05 feb 1962 23 jan 1974 09 feb 1986 28 jan 1998 14 feb 2010 01 feb 2022 19 feb 2034 06 feb 2046 24 jan 2058 11 feb 2070

konijn
29 jan 1903 14 feb 1915 02 feb 1927 19 feb 1939 06 feb 1951 25 jan 1963 11 feb 1975 29 jan 1987 16 feb 1999 03 feb 2011 22 jan 2023 08 feb 2035 26 jan 2047 12 feb 2059 31 jan 2071

hout

vuur
aarde metaal water
hout

vuur
aarde metaal water
hout

vuur
aarde metaal water

draak
16 feb 1904 03 feb 1916 23 jan 1928 08 feb 1940 27 jan 1952 13 feb 1964 31 jan 1976 17 feb 1988 05 feb 2000 23 jan 2012 10 feb 2024 28 jan 2036 14 feb 2048 02 feb 2060 19 feb 2072

slang
04 feb 1905 23 jan 1917 10 feb 1929 27 jan 1941 14 feb 1953 02 feb 1965 18 feb 1977 06 feb 1989 24 jan 2001 10 feb 2013 29 jan 2025 15 feb 2037 02 feb 2049 21 jan 2061 07 feb 2073

vuur
aarde metaal water
hout

vuur
aarde metaal water
hout

vuur
aarde metaal water
hout

paard
25 jan 1906 11 feb 1918 30 jan 1930 15 feb 1942 03 feb 1954 21 jan 1966 07 feb 1978 27 jan 1990 12 feb 2002 31 jan 2014 17 feb 2026 04 feb 2038 23 jan 2050 09 feb 2062 27 jan 2074

geit
13 feb 1907 01 feb 1919 17 feb 1931 05 feb 1943 24 jan 1955 09 feb 1967 28 jan 1979 15 feb 1991 01 feb 2003 19 feb 2015 06 feb 2027 24 jan 2039 11 feb 2051 29 jan 2063 15 feb 2075
土 aarde 金 metaal 水 water
hout

vuur
土 aarde 金 metaal 水 water
hout

vuur
土 aarde 金 metaal 水 water
hout

vuur

aap
02 feb 1908 20 feb 1920 06 feb 1932 25 jan 1944 12 feb 1956 30 jan 1968 16 feb 1980 04 feb 1992 22 jan 2004 08 feb 2016 26 jan 2028 12 feb 2040 01 feb 2052 17 feb 2064 05 feb 2076

haan
11 jan 1909 08 feb 1921 26 jan 1933 13 feb 1945 31 jan 1957 17 feb 1969 05 feb 1981 23 jan 1993 09 feb 2005 28 jan 2017 13 feb 2029 01 feb 2041 19 feb 2053 05 feb 2065 24 jan 2077
metaal water
hout

vuur
aarde metaal water
hout

vuur
aarde metaal water
hout

vuur
aarde

hond
10 feb 1910 28 jan 1922 14 feb 1934 02 feb 1946 18 feb 1958 06 feb 1970 25 jan 1982 10 feb 1994 29 jan 2006 16 feb 2018 03 feb 2030 22 jan 2042 08 feb 2054 26 jan 2066 12 feb 2078

varken
30 jan 1911 16 feb 1923 04 feb 1935 22 jan 1947 08 feb 1959 27 jan 1971 13 feb 1983 31 jan 1995 17 feb 2007 05 feb 2019 23 jan 2031 10 feb 2043 28 jan 2055 14 feb 2067 02 feb 2079
  • Boven de jaren staan de elementen vermeld, met hun bijbehorende kleuren.
  • 1924, 1984 en 2044 markeren het begin van een nieuwe cyclus van 60 jaar.
  • In sommige landen zijn de dieren vervangen door andere dieren. Zo neemt de buffel soms de plaats van de os in en de muis die van de rat. In Vietnam neemt de kat de plaats in van het konijn en in Thailand neemt de olifant de plaats in van het varken.

Vergelijking met westerse astrologie[bewerken | brontekst bewerken]

Sterrenbeelden[bewerken | brontekst bewerken]

Net als de westerse astrologie werkt de Chinese astrologie met 12 dierentekens, maar daar houdt de vergelijking wel op. De 12 westerse dierenriemtekens zijn verbonden met de dierenriem met de 12 sterrenbeelden. De twaalf Chinese dierentekens zijn niet verbonden met sterrenbeelden. De Chinezen gaan uit van een dagteken, maandteken, uurteken en jaarteken. Waar de westerse astrologie met posities van planeten werkt, houdt de Chinese astrologie zich bezig met kalenders en maakt geen berekeningen voor planeetposities.

Yin-en-yangprincipe[bewerken | brontekst bewerken]

Het yin-en-yangprincipe vinden we in de westerse astrologie weerspiegeld. Activiteit tegenover ontvankelijkheid, polariteiten die elkaar in dynamisch evenwicht houden maken dus evenzo deel uit van de westerse astrologie.

1) In de opeenvolging van positieve mannelijke tekens en negatieve, vrouwelijke tekens:

  • Ram: positief, mannelijk= yang
  • Stier: negatief, vrouwelijk = yin
  • Tweelingen: positief, mannelijk = yang
  • Kreeft: negatief, vrouwelijk = yin
  • Leeuw: positief, mannelijk = yang
  • Maagd: negatief, vrouwelijk = yin
  • Weegschaal: positief, mannelijk = yang
  • Schorpioen: negatief, vrouwelijk = yin
  • Boogschutter: positief, mannelijk = yang
  • Steenbok: negatief, vrouwelijk = yin
  • Waterman: positief, mannelijk = yang
  • Vissen: negatief, vrouwelijk = yin

2) In de Zon-Maan symboliek: De Maan symboliseert in de westerse astrologie het zuivere yin-principe, het archetypisch vrouwelijke.
De Zon symboliseert in de westerse astrologie het zuivere yang-principe, het archetypisch mannelijke.

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]

Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]

  • Theodora Lau en Marieke Geerligs: Handboek Chinese astrologie, Utrecht (Servire) 2004, ISBN 978-90-215-3749-8.
Oorspronkelijke titel Chinese astrologie. Het handboek, Utrecht (Veen) 1981. Vertaling van The handbook of Chinese horoscopes, New York (Harper & Row) 1979, ISBN 0-06-273731-7.
  • Erika Sauer: De twaalf tekens van de Chinese Astrologie, Oosterhout (Deltas) 2008, ISBN 978-90-447-2168-3, Oosterhout (Deltas) 1997. Vertaling van Chinesische Astrologie, Niederhausen (Falken) 1969.
Zie de categorie Astrology of China van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.